Uşaqlar, səmaya baxdıqda orada nələr baş verdiyini bilmək istəyirsiniz? Deyəsən, hamınıza maraqlı gəldi. O halda səmadakı maraqlı səfərimizə başlayaq.

Yer kürəsini əhatə edən hava qatına "atmosfer" deyilir. Atmosfer 7 laydan ibarətdir. Atmosferin laylarından hər biri müxtəlif qazlardan təşkil olunmuşdur və bir-biri ilə tam uyğunluq təşkil edir.

Atmosferin 7 laydan ibarət olduğu Quran ayəsində belə bildirilir:

O, iki gündə onları yeddi göy kimi yaratdı və hər göyə onun özünə məxsus vəzifə tapşırdı. Biz dünya səmasını qəndillərlə bəzədik və mühafizəmizə götürdük. Bu, Qüdrətli və Bilən (Allah’ın) əzəli hökmüdür. (Fussilət surəsi 12)

Quranda bir çox ayədə istifadə edilən göy sözü kainat sözü əvəzində istifadə edildiyi kimi, səmanı ifadə etmək üçün də istifadə edilir. Sözün bu mənası ayədə Dünya göyünü, başqa ifadə ilə desək, atmosferin 7 laydan yarandığını bildirir.

Bu gün Yer atmosferinin üst-üstə düzülmüş fərqli laylardan meydana gəldiyi məlumdur. Eynilə ayədə bildirildiyi kimi, tam yeddi əsas laydan ...

İndi ayədə bildirilən layları sıra ilə araşdıraq:

- Troposfer : Yer üzünə ən yaxın olan və ən aşağıda olan hissədir. Bu layın qalınlığı iqlimlərə görə dəyişir. Troposferde yüksəklik artdıqca temperatur düşür, ən yüksək səviyyəsində isə temperatur mənfi 51 ilə mənfi 79 dərəcə arasında dəyişir.

- Stratosfer: troposferin üzərindədir. Bu layda yuxarı çıxdıqca temperatur daha da artır.

- Mezosfer: stratosferin üstündə yerləşir. Burada temperatur mənfi 73 dərəcəyə qədər düşür.

- Termosfer: Mezosferin üst qatındadır. Burada temperaturun təkrar artdığı görünür. Gecə və gündüz arasındakı temperatur fərqləri 100 dərəcədən çoxdur.

- İonosfer: Yerdən 80-40 kilometr yüksəklikdə ion adlanan elektrik yüklü hissəciklər var. Bu hissəciklərin mövcud olduğu atmosfer layına İonosfer deyilir.

- Eksosfer: Yer üzünün 500 kilometr yuxarısından başlayan laydır

.

- Maqnetosfer: Bu lay maqnit gücünə görə Maqnetosfer adlandırılmışdır. Qoruyucu zireh vəzifəsini yerinə yetirən bu lay 3.000 ilə 30.000 kilometr arasındadır. Daha əvvəl də izah etdiyimiz kimi, Dünyamızı kosmosdan gələn təhlükəli şüalara qarşı qoruyan bu qurşağa Van Allen qurşağı da deyilir.

Atmosferin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamanız üçün bir də digər planetlərə baxaq. Məsələn, Merkuri planetində olduğumuzu düşünək, burada atmosfer yoxdur. Ancaq atmosferin varlığı son dərəcə əhəmiyyətlidir. Bura qədər atmosferdəki oksigen kimi qazların, atmosferin qoruyucu xüsusiyyətinin əhəmiyyətindən qismən bəhs etdik. Amma bir də insan həyatı üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan atmosferin ağırlığı var.

Atmosfer çox yüngül olan havadan yaradılmışdır.

Amma bu atmosferin ağırlığı olmadığı demək deyil. Əslində, bizi hər tərəfdən əhatə edən kilometrlərlə qalınlıqdakı hava layı olduqca ağırdır. Araşdırmalara görə, atmosfer hər birimizin üzərinə tonlarla ağırlıq salır.

Buna "hava təzyiqi" deyilir. Bəs belədirsə insan bunu necə daşıyır? Uşaqlar, bunun səbəbi bədənimizin atmosferin ağırlığını qaldıra biləcək möhkəmlikdə yaradılmasıdır. Daha fərqli mühitdə həyatımızı davam etdirmək mümkün deyil, çünki bu təzyiq olmadıqda bədənimizin içində sürətlə hərəkət edən qanın çölə doğru göstərdiyi təzyiq hərəkətə keçir. Qan təzyiqi atmosferin təzyiqinə tab gətirməsə, damarlarımız yüksək təzyiqin təsiri ilə partlayar.

Elə buna görə, Merkuri kimi atmosferi olmayan mühitdə insanın həyatını davam etdirməsi mümkün deyil.

Venera planetində isə atmosfer var. Amma oradakı təzyiq də Dünyadakı atmosferdən 90 qat daha çox olduğu üçün insanın yaşamasına uyğun mühit orada da mövcud deyil. Anladığımız kimi, Venera planetində həyat ola bilməz, çünki insan bu dəfə də sıx təzyiq altında əzilər və ölər.

Bura qədər öyrəndiklərimizi qısaca yekunlaşdıraq: Atmosfer Dünyadakı həyatın davam etməsi üçün ən əhəmiyyətli şərtlərdən biridir. Atmosferin bir neçə funksiyası var, xatırlayırsınızsa, bunlardan biri atmosferdəki qazların insan həyatı üçün vacib olmasıdır. Əgər atmosfer olmasaydı, canlılar nəfəs ala bilməzdi və yer üzündə həyat olmazdı.

Meteoritlər və Günəşin zərərli şüalarından da atmosferimiz sayəsində qorunuruq.

Atmosferin vəzifələrindən biri də Dünyamızı kosmosdan gələn bir çox təhlükəyə qarşı qorumaqdır. Dünyamızı gözləyən təhlükələrdən biri də daha əvvəl də izah etdiyimiz kimi, kosmosda gəzən meteoritlərin olmasıdır. Atmosferin vəzifələrindən biri də bu meteoritlərin Dünyamıza düşüb zərər verməsinə mane olmaqdır.

Atmosferin bir digər vəzifəsi də kosmosdan gələn zərərli şüaların qarşısını almaqdır. Atmosfer sayəsində bu zərərli şüaların yalnız yüzdə 7-si Dünyaya çatır.

Uşaqlar, haqqında düşünməyiniz üçün yeni bir mövzu ... Dünyamıza çatan şüaların nisbəti həyatımızı davam etdirə bilmək üçün lazım olan miqdardadır. Yadınızdadırsa, Dünyamızın Günəşə olan uzaqlığı da lazım olduğu qədərdir ; nə daha uzaq, nə daha yaxın ...

Yediyiniz ləzzətli peçenyelərin öz-özünə təsadüfən meydana gələ bildiyi sizə deyilsə, inanardınızmı? Təbii ki, peçenyeləri ananızın hazırladığını bildiyiniz üçün bu axmaq fikrə inanmazdınız. Eyni şəkildə, kainat da təsadüfən meydana gələ bilməz və onun da bir Yaradanı vardır.

Yaxşı uşaqlar, bizim üçün çox əhəmiyyətli olan atmosfer öz-özünə, təsadüfən meydana gələ bilərmi?

Belə bir şeyin əsla olmayacağını izah etmək üçün sizə kiçik nümunə verək: Ananızın hazırladığı peçenyelərin ləzzətini düşünün. Bu peçenyelərə ləzzət verən nədir? Əlbəttə, ananızın bunların xəmirinin vəsaitlərini lazımi miqdarda əlavə edərək hazırlaması və tam qaydasında bişirməsi ən böyük amildir. Biri çıxıb sizə, "belə ləzzətli peçenyelər hazırlamaq üçün ananıza ehtiyac yoxdur, bunlar təsadüfən də bişib sənin önünə eyni ləzzətdə qoyula bilər" desə, ona inanarsınızmı? Əlbəttə, inanmazsınız. Bəs uşaqlar, kiçik bir peçenye belə öz-özünə yaranmırsa, heç bu boyda böyük Dünyamız, üzərini bürüyən atmosfer və təbii ki, bizlər təsadüfən meydana gələ bilərikmi? Qətiyyən belə bir şeyin mümkün olmayacağını artıq hamımız bilirik.

Bütün bunları bilən bir insan səmaya baxarkən nə düşünə bilər, gəlin baxaq. Məsələn, "Allah atmosferi yaratmasaydı, Dünyamızda yaşamağın mümkün olmadığını" düşünə bilər, yaxud da "Allah həqiqətən çox güclüdür, əgər Rəbbimiz Dünyamızı qorumasaydı, nəhəng göy daşlarının Dünyamızla toqquşacağını və Dünyamızı kiçik parçalara ayıraracağını" düşünər. Eyni zamanda, Allah’a bu şəkildə bizi qoruduğu üçün də şükür edər, yəni sonsuz minnətdarlığını bildirər.